COVID hir: beth ydyw a sut i ddelio ag ef

Mae'r firws COVID-19 wedi amharu ar fywydau llawer o bobl. Yn ffodus mae'r rhan fwyaf o bobl yn teimlo'n well mewn ychydig ddyddiau neu wythnosau a bydd y rhan fwyaf yn gwella'n llwyr o fewn 12 wythnos. Fodd bynnag, mae rhai pobl yn profi COVID hir gyda symptomau a all bara wythnosau neu fisoedd ar ôl i'r haint fynd.

Gall COVID hir effeithio’n ddifrifol ar eich gwaith, gyda llawer o bobl yn methu â chwblhau tasgau dyddiol fel cael cawod neu siopa bwyd. Gan fod gweithwyr addysg broffesiynol yn treulio'r rhan fwyaf o'u diwrnodau gwaith ar eu traed ac yn siarad â phobl eraill, mae COVID hir yn arbennig o heriol.

Yn ogystal, mae athrawon a staff addysg yn aml yn angerddol iawn am eu gwaith. Os bydd athro’n teimlo nad yw’n perfformio cystal ag arfer, gallai hyn effeithio ar ei hunan-barch, iechyd meddwl a llesiant.

Mae ymchwil² yn dangos, er nad oes patrwm sefydlog wedi'i ganfod eto, mae menywod yn ymddangos ddwywaith yn fwy tebygol o ddioddef o COVID hir na dynion. Mae yna hefyd debygolrwydd uwch o ddal y salwch po hynaf yw person. Os ydych chi'n credu eich bod chi, neu rywun agos atoch chi, yn dioddef o COVID hir, mae yna bethau y gallwch chi eu gwneud i helpu i ddelio ag ef, fel y bydd yr erthygl hon yn esbonio.

Symptomau COVID hir

Yn ôl canllawiau’r GIG, mae prif symptomau COVID hir yn cynnwys:

• Camweithrediad gwybyddol neu “brain fog” – problemau canolbwyntio, ffocysu a chof;
• colli neu newid y synhwyrau blas neu arogl;
• lludded amlwg neu gor flinder;
• bod yn fyr o anadl;
• poen yn y cymalau, yn enwedig pengliniau ac ysgwyddau;
• poen yn y frest, tyndra yn y frest neu grychguriadau'r galon; a
• tymheredd uchel y corff.

Yn ogystal, mae arolygon wedi canfod bron i ddau gant o symptomau posibl eraill, gall rhai ohonynt effeithio ar leiafrif bach o bobl yn unig. Yn y pen mwyaf difrifol, mae'r rhain yn cynnwys colli cof tymor byr, newidiadau mislif, problemau gastro-berfeddol, problemau gyda lleferydd, anhunedd, rhithweledigaethau a cholli clyw neu olwg dros dro.

Cyfathrebu ag eraill

Y peth pwysicaf i'w wneud os ydych chi'n profi symptomau parhaus COVID-19 yw siarad â'ch meddyg. Byddant yn sicr yn rhoi’r cyngor gorau i chi sy’n bersonol i’ch sefyllfa a’ch symptomau.

Yr un mor bwysig yw hysbysu a diweddaru eich rheolwr llinell yn yr ysgol. Bydd cynnal y berthynas hon o fudd i’ch llesiant, gan y bydd yn golygu eich bod yn llai tebygol o deimlo o dan straen ynglŷn â gwaith, wrth geisio gorffwys a gwella.

Gan fod athrawon a staff addysg mor ymroddedig, gall rhai brofi gwrthdaro mewnol pan fyddant yn canolbwyntio ar eu gorffwys a’u hadferiad eu hunain yn hytrach na’u cyfrifoldebau tuag at eu disgyblion a’u cydweithwyr. Mae’n hanfodol rhoi eich hun yn gyntaf a chanolbwyntio ar wella fel arall, gallai gymryd mwy o amser i wella, gan barhau i’ch cadw allan o’r ystafell ddosbarth.

Mae gan eich cyflogwyr hefyd gyfrifoldebau cyfreithiol tuag atoch pan fyddwch yn sâl, ond ni ellir cyflawni’r rhain os nad ydynt yn gwybod beth sy’n digwydd. I gael rhagor o wybodaeth am hyn, gweler ein herthygl Delio â Salwch.

Edrych ar ôl eich hun

Mae rhai pethau y gallwch chi eu gwneud i ofalu amdanoch chi'ch hun tra byddwch chi'n gwella. Y cyntaf yw sicrhau eich bod yn cynnal diet iach ac yn yfed digon o hylifau. Yn yr un modd ag unrhyw haint firaol, po fwyaf o fitaminau a mwynau sydd gennych chi – a po fwyaf hydradol ydych chi – y gorau y bydd eich corff yn ymdopi â’i frwydro. Dylech sicrhau bod eich diet yn amrywiol, gyda llawer o ffrwythau a llysiau. Mae Sefydliad Iechyd y Byd (WHO)⁴ hefyd yn datgan y gallai lleihau faint o halen a siwgr rydych yn ei fwyta, os yn bosibl, eich helpu i frwydro yn erbyn y salwch.

Ar ben hynny, fel gyda'r ffliw neu annwyd, rhaid i chi orffwys yn iawn. Mae rhai pobl â Covid hir⁵ wedi dweud mai dim ond pan wnaethon nhw amserlen iddyn nhw eu hunain, a oedd yn cynnwys cwsg ac ymlacio yn bennaf, y daeth eu hadferiad.

Nid yw hynny i ddweud nad yw ymarfer corff yn bwysig, hefyd. Efallai y gallwch gynnwys hyn yn eich cynllun os ydych yn teimlo yn ddigon da. Adroddwyd bod gweithgaredd corfforol rheolaidd yn lleihau'n sylweddol y tebygolrwydd o ddioddef parhaus o COVID-19, fel yr adroddwyd gan y British Medical Journal⁶.

Yn olaf, anawsterau resbiradol a'r frest yn symptomau cyffredin o COVID hir, a gellir mynd i'r afael â'r rhain trwy gwblhau ymarferion anadlu rheolaidd. Mae'r GIG yn argymell ⁷ anadlu'n araf trwy'ch trwyn ac anadlu allan trwy'ch ceg gyda'ch gwefusau gyda'i gilydd fel petaech yn chwythu cannwyll allan yn ysgafn. Mae hyn yn gweithio orau wrth eistedd yn unionsyth mewn cadair, ymlacio'ch ysgwyddau a phwyso ymlaen ychydig gyda'ch dwylo'n gorffwys ar eich pengliniau.

Crynodeb

Gall COVID hir fod yn her anodd i unrhyw un, nid lleiaf y bobl hynny sy'n gweithio ym myd addysg. Oherwydd natur y swydd a dod i gysylltiad â chymaint o wahanol bobl, mae athrawon a staff addysg yn arbennig o agored i gontractio COVID-19 a dioddef o symptomau hirdymor.

Rydyn ni'n gwybod efallai y byddwch chi eisiau mynd yn ôl i'r ystafell ddosbarth cyn gynted â phosib, ond os oes gennych chi COVID hir, dim ond os byddwch chi'n rhoi eich iechyd eich hun yn gyntaf y byddwch chi'n gwella.

Cofiwch: nid yw hunanofal yn hunanol! 

View guide sources