Delio â salwch: canllaw i athrawon a staff addysg

Beth sydd yn y canllaw hwn:

• Deall eich salwch
• Cyfathrebu â chydweithwyr
• Hunanofal
• Cyfrifoldebau cyflogwyr

Gall fod yn anodd cymryd amser i ffwrdd o'r ysgol oherwydd yr euogrwydd y gallech ei deimlo tuag at eich myfyrwyr a'ch cydweithwyr a'r holl waith sydd ei angen i drefnu cyflenwi tra byddwch i ffwrdd.

Serch hynny, pan fyddwch chi'n sâl, mae'n hollbwysig gofalu amdanoch chi'ch hun yn gyntaf ac yn bennaf. Mae'r erthygl hon yn trafod rhai o'r prif bethau y dylech eu hystyried os ydych yn sâl.

 

Deall eich salwch

Dyma'r cam cyntaf hollbwysig. Mae'n bwysig deall os nad ydych chi'n teimlo gant y cant neu os ydych chi'n dioddef o salwch cronig. Mae’n debyg y gallwch chi fod yn farnwr da o hynny eich hun – yn seiliedig ar ba mor hir rydych chi wedi bod yn sâl a pha mor ddifrifol yw’ch symptomau – ond os oes gennych chi unrhyw amheuaeth o gwbl, gwnewch yn siŵr eich bod chi’n gweld eich meddyg.

Mae hefyd yn bwysig canfod a ydych yn dioddef o salwch corfforol neu feddyliol, neu gyfuniad o'r ddau. Mae'r ddau yr un mor bwysig a gallant achosi ystod eang o symptomau.

Mae gwahanol bobl yn ymateb mewn gwahanol ffyrdd i fynd yn sâl; efallai y byddwch chi'n profi gofid, dicter, gorbryder neu hyd yn oed ddifaterwch. Dylech geisio meddwl yn bwyllog am eich symptomau a'r hyn y gallwch ei wneud i'w lleihau a helpu i wella ar ôl eich salwch. Wrth gwrs, bydd hyn yn dibynnu ar beth yw'r salwch. Ar hyn o bryd, mae llawer o bobl yn dioddef o COVID-19 ac effeithiau parhaus COVID-19 hir. Am gyngor penodol ar hyn, gweler ein canllaw ar Covid hir.

 

Cyfathrebu â chydweithwyr

Eich rheolwr llinell

Mae siarad â’ch rheolwr llinell a’u gwneud yn ymwybodol o’r hyn sy’n mynd ymlaen yn gam cyntaf hanfodol. Yn ddelfrydol, byddwch yn gweithio gyda'ch gilydd ar gynllun neu ddull o ymdrin â'ch salwch ac unrhyw effaith hirdymor bosibl y gallai hyn ei chael ar gydweithwyr, disgyblion neu fyfyrwyr. Gwnewch yn siŵr eich bod yn dilyn unrhyw brotocolau sy’n ymwneud â salwch staff i helpu i leihau unrhyw bryder ynghylch sut y gallai cydweithwyr eich canfod, a chysylltwch yn rheolaidd â’ch rheolwr llinell, yn enwedig os bydd unrhyw rai o’ch symptomau’n newid neu’n gwaethygu.

Awgrymiadau ar gyfer cyfathrebu â’ch rheolwr llinell os oes gennych salwch tymor byr:

• Ceisiwch esbonio iddynt beth sy’n bod (er peidiwch â phoeni os nad ydych yn teimlo’n gyfforddus yn rhoi’r manylion llawn)
• Rhowch wybod iddynt pryd y disgwyliwch fod yn ôl yn y gwaith, os yn bosibl
• Cofiwch y gallwch hunan-ardystio am hyd at saith diwrnod, felly mae'n bosibl na fydd angen tystiolaeth feddygol arnoch o'ch salwch

Awgrymiadau ar gyfer cyfathrebu â’ch rheolwr llinell os oes gennych salwch cronig:

• Yn ddelfrydol dylai fod un person o'r sefydliad yn cysylltu â chi; mae'n debyg mai hwn fydd eich rheolwr llinell, ond gall fod yn gynrychiolydd AD
• Peidiwch â phoeni am geisio rhoi unrhyw ddyddiadau dychwelyd, gan nad ydych yn debygol o wybod y rhain ac nid oes angen i'ch cyflogwr wybod ar hyn o bryd.
• Ceisiwch roi'r wybodaeth ddiweddaraf iddynt am eich salwch - boed yn gwella, yn gwaethygu neu'n aros yr un peth - fel y gallant gynllunio'n unol â hynny

Eich tîm

Efallai y byddwch yn gweithio mewn tîm, megis adran neu grŵp blwyddyn, neu efallai y byddwch yn cyd-gynllunio gydag aelodau o'ch tîm. Gall bod dan straen ynglŷn â gadael y tîm i lawr fod yn un o'r agweddau mwyaf dirdynnol o fod yn sâl. Gall fod o gymorth i chi siarad â nhw’n uniongyrchol a sicrhau eu bod yn deall beth sy’n digwydd i chi a sut i’ch cefnogi cyn belled ag y byddwch yn gyfforddus. Mae dicter yn fwyaf tebygol o gynyddu rhwng cydweithwyr os nad ydynt yn deall pam fod yn rhaid iddynt lenwi mewn neu os nad ydynt yn ymwybodol o resymau rhesymol dros absenoldeb rhywun.

Awgrymiadau ar gyfer cyfathrebu â’ch tîm os oes gennych salwch tymor byr:

• Cadwch yn gryno – nid oes angen iddynt wybod y manylion, dim ond eich bod yn sâl
• Os yw’n ymarferol gwneud hynny, mae’n syniad da trosglwyddo cymaint o’r cynllunio, ac ati, yr ydych wedi’i baratoi eisoes, ymlaen.
• Unwaith eto, os yn bosibl, rhowch wybod i'ch tîm ble mae'ch dosbarthiadau hyd at hyn yn eu cwricwla, i gymryd y pwysau oddi arnoch chi wrth ddarparu gwaith cyflenwi bob dydd

Awgrymiadau ar gyfer cyfathrebu â'ch tîm os oes gennych salwch cronig:

• Gofynnwch i chi'ch hun sut y byddech chi'n cefnogi cydweithiwr pe bai'n dioddef o salwch cronig; mae'n debyg y byddech chi'n garedig ac yn ddeallus - nid yw'n afresymol gobeithio am yr un peth gan eraill
• Ceisiwch beidio â phoeni am ddarparu gwaith cyflenwi yn gyson; unwaith y bydd eich tîm wedi dod i drefn i osod hyn, byddant yn gallu bwrw ymlaen â'r dasg eu hunain
• Oni bai eich bod yn dymuno gwneud hynny am resymau personol – h.y. oherwydd eich bod yn ffrindiau ag aelodau’r tîm, – nid oes angen eu diweddaru’n gyson am eich salwch

Y rhai yr ydych yn rheolwr llinell arnynt

Ar y llaw arall, os oes gennych chi Gyfrifoldeb Addysgu a Dysgu neu os ydych chi'n aelod o'r Uwch Dîm Arwain, efallai y bydd gennych chi hefyd bobl rydych chi'n rheolwr llinell arnynt i'w hystyried. Unwaith eto, efallai y bydd yn cefnogi eich llesiant i wybod eich bod wedi gadael pethau mewn trefn dda tra byddwch yn absennol ac yn canolbwyntio ar wella.

Awgrymiadau ar gyfer cyfathrebu â'r rhai yr ydych yn rheolwr llinell arnynt os oes gennych salwch tymor byr:

• Os gallwch chi, rhowch restr o dasgau y mae'n rhaid eu gwneud i'r bobl rydych chi'n eu rheoli a rhestr o'r tasgau a all aros i chi ddychwelyd
• Hefyd, rhowch y rhestrau hyn i'ch rheolwr llinell, os yn bosibl, er mwyn iddynt allu goruchwylio eich cydweithwyr a helpu lle bo angen.
• Cofiwch nad oes angen rhoi unrhyw fanylion am eich salwch i'r rhai yr ydych yn rheolwr llinell arnynt

Awgrymiadau ar gyfer cyfathrebu â'r rhai yr ydych yn rheolwr llinell arnynt os oes gennych salwch cronig:

• Os gallwch chi, dywedwch wrthyn nhw y byddwch chi i ffwrdd am ychydig a diolchwch iddyn nhw am ddirprwyo ar eich rhan yn eich absenoldeb
• Os yw'n bosibl, rhowch eich trosolwg strategol i'ch pennaeth cyfadran neu ddirprwy bennaeth blwyddyn, i'w galluogi i barhau â hyn
• Unwaith eto, nid oes angen datgelu manylion am eich salwch; fodd bynnag, efallai y byddai’n fuddiol cynnig rhywfaint o sicrwydd gan eu bod yn debygol o fod yn poeni amdanoch

 

Hunanofal

Fel athro neu addysgwr, mae’n bosibl y byddwch chi’n teimlo’n rhwystredig o orfod cymryd amser i ffwrdd o’r ystafell ddosbarth. Mae hynny'n ddealladwy! Dyma pam rydym yn argymell blaenoriaethu eich amser hunanofal ac adferiad eich hun, p'un a yw'ch salwch yn un corfforol neu feddyliol.

Nid yw hunanofal yn hunanol. Gall gefnogi eich adferiad ac yn y pen draw eich helpu i ddychwelyd i'r ystafell ddosbarth yn gynt yn hytrach nag yn hwyrach. Mae hefyd yn bwysig cofio nad oes yn rhaid i hunanofal ddod i ben unwaith y byddwch yn gwella o salwch. Gofynnwch i chi'ch hun pa arferion y gallwch chi eu cario ymlaen i'ch helpu chi i barhau i deimlo'ch gorau.

Mae'n bwysig bod yn garedig â chi'ch hun. Peidiwch â beio'ch hun am golli gwaith neu siomi unrhyw un. Bod dynol ydych chi, nid peiriant. Rydyn ni i gyd yn mynd yn sâl ar ryw adeg yn ystod ein bywydau. Y peth pwysicaf yw eich bod chi'n rhoi amser a lle i chi'ch hun wella, fel y gallwch chi barhau i fod yr athro gorau posibl. Mae astudiaethau¹ wedi dangos, yn ogystal â gwella lles meddyliol, bod hunan-garedigrwydd yn dod â buddion cadarnhaol i'r systemau imiwnedd a chardiofasgwlaidd. Nid eich bai chi yw e os ydych chi’n sâl – cofiwch beth fyddech chi’n ei ddweud wrth ffrind da pe bai nhw yn yr un sefyllfa.

Diet a maeth

Gydag unrhyw salwch, mae cynnal diet iach a chytbwys yn bwysig. Bydd sicrhau bod gennych ddigon o fitaminau a mwynau – a geir yn bennaf o ffrwythau a llysiau – yn helpu eich corff i frwydro yn erbyn heintiau a gwella eich cyflwr meddwl. Ceisiwch leihau faint o halen a siwgr rydych chi'n ei fwyta pan fyddwch chi'n sâl, gan y gallai'r rhain arafu eich adferiad. Yfwch ddigon o hylif – dŵr os oes modd – i aros yn hydradol, yn enwedig os ydych chi’n sâl neu’n diarddel unrhyw hylifau fel rhan o’ch salwch. Mae’r GIG yn darparu² canllawiau llawn ar yr hyn y maent yn ei ystyried yn ddiet da ar gyfer cadw'n iach, yn ogystal â rhai syniadau am ryseitiau.

Cael digon o gwsg

Mae cael digon o orffwys a chwsg hefyd yn arwyddocaol, p'un a ydych yn dioddef o salwch corfforol neu salwch meddwl. Mae ymchwil³ yn dangos sut y gall cysgu’n dda leihau’r tebygolrwydd o salwch a’ch helpu i wella os ydych eisoes yn sâl. Yn ogystal â hynny, gall fod yn ddefnyddiol i wneud ymarfer corff yn rheolaidd, yn dibynnu ar y math o salwch sydd gennych. Gall hyn amrywio o ymarfer corff – fel jogio neu ymestyn – neu weithgareddau a all gefnogi eich llesiant fel myfyrdod neu ioga ysgafn.

Os oes gennych ddiddordeb mewn gwybod mwy, gallwch ddarllen ein canllaw gennym hefyd Guide to Meditation for Teachers and Education Staff. 

 

Cyfrifoldebau cyflogwyr

Er mwyn cael y sgyrsiau gorau posibl gyda chydweithwyr a lleihau unrhyw bryder sy'n deillio o ansicrwydd, gall helpu i ddeall cyfrifoldebau ymarferol eich cyflogwr.

Mae’r Llywodraeth yn darparu cyngor generig⁴ ar absenoldeb salwch, er y bydd gwybodaeth benodol i’w chael ym mholisïau eich ysgol a’ch contract. Fel arfer, gallwch hunan-ardystio am fod i ffwrdd o'r gwaith oherwydd salwch am hyd at saith diwrnod. Os oes angen i chi fod i ffwrdd o'r ysgol yn hirach na hynny, bydd angen i chi gael nodyn ffitrwydd gan eich meddyg yn nodi na allwch weithio. Yn yr achos hwnnw, bydd angen tystysgrif Datganiad Ffit i Weithio pan fyddwch yn gallu dychwelyd. Mae’r  Undeb Addysg Cenedlaethol⁵ (NEU) hefyd yn egluro'r gofynion ar gyfer y cyflogai sâl a'i gyflogwr mewn perthynas â gweithwyr addysg proffesiynol yn sâl.

Pan fyddwch yn dychwelyd i’r gwaith, dylai eich ysgol ystyried addasiadau rhesymol i’ch arferion gwaith. Efallai yr hoffech awgrymu rhai o'r rhain yn ystod eich cyfweliad dychwelyd i'r gwaith. Mae’r Llywodraeth yn awgrymu’r⁶ addasiadau canlynol i waith yn dilyn salwch:

• Cynnig dychwelyd graddol i'r gwaith, a all olygu eich bod yn dod i mewn yn y boreau yn unig am eich pythefnos cyntaf yn ôl, neu rywbeth tebyg.
• Gweithio hyblyg neu ran-amser; er y byddai gostyngiad mewn oriau yn effeithio ar eich cyflog, efallai y byddai'n fuddiol i chi yn y tymor byr i sicrhau eich bod dros eich salwch yn llwyr.
• Newid cyfarpar, fel cael gorchudd sgrin arlliw ar gyfer eich cyfrifiadur os ydych chi wedi bod yn dioddef o gur pen.
• Gwella'r amgylchedd ffisegol, er enghraifft, trwy osod ramp ar gyfer defnyddiwr cadair olwyn.
• Newid sut rydych chi'n gweithio, fel rhoi eich man gwaith eich hun i chi yn hytrach na gorfod symud desgiau os oes gennych chi bryder cymdeithasol.
• Symud ble rydych chi'n gweithio i fod mewn ystafell ddosbarth ar y llawr gwaelod os ydych chi'n gweld bod cerdded neu ddefnyddio grisiau wedi dod yn anodd.

Ynglŷn â’ch cyflog, mae rheolau ar waith ynglŷn â hyn ar gyfer athrawon. Mae hyn yn gweithredu ar raddfa symudol yn dibynnu ar ba mor hir rydych chi wedi bod yn gweithio'n barhaus fel athro. Daw uchafswm yr hawl pan fyddwch wedi bod yn gweithio am bedair blynedd neu fwy ac mae’n rhoi’r hawl i chi gael 100 diwrnod o gyflog llawn yn ystod blwyddyn ariannol a hanner cyflog am 100 diwrnod arall. Ar gyfer hawliau, os ydych wedi bod yn athro am lai na phedair blynedd, gweler gwefan yr NEU⁷. Cyfeirir at hyn fel ‘tâl salwch galwedigaethol’, sy’n debygol o fod yn fwy o arian na ‘thâl salwch statudol’. Tâl salwch statudol⁸ yw arian y mae’n ofynnol yn gyfreithiol i gyflogwr ei dalu am gyfnod o hyd at 28 wythnos (196 diwrnod) os yw rhywun i ffwrdd o’r gwaith oherwydd salwch. Ar hyn o bryd, mae hyn wedi'i osod fel £96.35 yr wythnos; os yw'r swm hwn yn fwy na'ch tâl salwch galwedigaethol, yna dylid talu hwn i chi yn lle hynny.

Crynodeb

Mae salwch yn effeithio arnom ni i gyd mewn gwahanol ffyrdd. Pan fyddwch yn wynebu salwch newydd, y peth pwysicaf i'w wneud yn gyntaf yw deall beth ydyw a sut y gallai effeithio arnoch chi. Unwaith y byddwch wedi cael cyngor meddygol, rydym yn argymell eich bod yn cymryd y camau canlynol:

1. Rhowch wybod i'r person neu'r bobl yn y gwaith sydd angen gwybod
2. Gwnewch yn siŵr eich bod chi'n bwyta mor iach ag y gallwch chi ac yn yfed digon o ddŵr
3. Manteisiwch ar bob cyfle i orffwys
4. Ar ôl i chi ddychwelyd i'r ysgol, trafodwch pa addasiadau a allai fod o fudd i chi a chymerwch ef yn araf pan ddechreuwch yn ôl am y tro cyntaf

View guide sources